Loãng xương và sức khỏe xương khớp trong thời kỳ mãn kinh

Nội dung chính của bài viết:

• Estrogen là một hormone có vai trò như một chất bảo vệ tự nhiên và duy trì sự chắc khỏe của xương. Đến tuổi mãn kinh, sự sụt giảm nồng độ hormone này góp phần gây nên bệnh loãng xương.
• Có một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương, đó là: tuổi tác, vóc dáng và cân nặng hiện tại, hút thuốc, mật độ xương, tiền sử gia đình, giới tính, chủng tộc.
• Có nhiều phương pháp điều trị khác nhau có thể ngăn chặn sự tiến triển của bệnh loãng xương, như: uống bổ sung canxi và vitamin D, dùng thuốc đường uống và tiêm, tập thể dục đều đặn hay liệu pháp hormone thay thế. 

Loãng xương là gì?

Loãng xương là tình trạng mà mật độ xương bị giảm. Điều này khiến cho cấu trúc xương yếu và dễ gãy hơn.

Loãng xương hầu như không biểu hiện triệu chứng và có thể tiến triển nhanh chóng sang giai đoạn nghiêm trọng mà không gây ra bất kỳ vấn đề nào. Vì vậy nên thông thường, tình trạng xương yếu không được phát hiện cho đến khi bị ngã mạnh dẫn đến gãy xương. Lúc này, bạn sẽ bị hạn chế hoặc không thể đi lại, vận động trong suốt nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Có thể sẽ cần phẫu thuật để khắc phục.

Bệnh loãng xương xảy ra như thế nào?

Hiện khoa học vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân gốc rễ gây bệnh loãng xương mà chỉ biết được quá trình phát triển của bệnh và sự ảnh hưởng đến xương.

Xương trong cơ thể là một cấu trúc luôn không ngừng phát triển và thay đổi. Ngoài cùng của cấu trúc xương là một lớp vỏ được tạo nên từ mô xương cứng và bên trong lớp vỏ này là mô xương xốp với vô số những lỗ nhỏ li ti, tương tự như miếng bọt biển.

Khi bị loãng xương và xương bắt đầu suy yếu, các lỗ ở phần bên trong của xương (xương xốp) sẽ ngày càng to lên. Điều này khiến cấu trúc bên trong xương yếu đi.

Lúc này, nếu bị ngã thì xương sẽ không còn đủ khỏe để chống đỡ và rất dễ gãy. Nếu mức độ loãng xương nghiêm trọng thì có thể bị gãy xương ngay cả khi không bị ngã hay xảy ra các chấn thương khác.

Loãng xương và mãn kinh

Thời kỳ mãn kinh đánh dấu sự kết thúc vĩnh viễn của chu kỳ kinh nguyệt hàng tháng và khả năng sinh sản tự nhiên của người phụ nữ. Theo Viện Lão hóa Quốc gia Hoa Kỳ (National Institute on Aging), hầu hết phụ nữ bắt đầu trải qua thời kỳ mãn kinh trong độ tuổi từ 45 đến 55.

Khi phụ nữ bước vào tuổi mãn kinh, nồng độ estrogen và progesterone trong cơ thể bắt đầu giảm. Estrogen là một hormone có vai trò như một chất bảo vệ tự nhiên và duy trì sự chắc khỏe của xương. Do đó mà sự sụt giảm nồng độ hormone này góp phần gây nên bệnh loãng xương.

Tuy nhiên, nồng độ estrogen giảm không phải là nguyên nhân duy nhất gây loãng xương.

Xương trở nên suy yếu còn có thể là do các yếu tố khác. Khi các yếu tố này kết hợp với mức estrogen thấp trong thời kỳ mãn kinh thì bệnh loãng xương sẽ bắt đầu xảy ra hoặc tiến triển nhanh hơn.

Yếu tố nguy cơ loãng xương

Dưới đây là một yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương.

Tuổi tác

Trong những năm trước tuổi 30, cơ thể chúng ta tạo ra nhiều xương hơn lượng xương bị mất đi. Kể từ sau tuổi 30, tốc độ thoái hóa xương sẽ diễn ra nhanh hơn so với tốc độ tạo xương. Hậu quả là khối lượng xương sẽ giảm dần.

Hút thuốc

Hút thuốc lá đã được chứng minh là làm tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương. Đây cũng là một trong những yếu tố góp phần gây mãn kinh sớm. Điều này có nghĩa là cấu trúc xương bị mất đi sự bảo vệ của hormone estrogen sớm hơn bình thường.

Những người hút thuốc cũng sẽ khó hồi phục sau gãy xương hơn so với những người không hút.

Vóc dáng, cân nặng cơ thể

Những phụ nữ có thân hình nhỏ nhắn, gầy thường có nguy cơ bị loãng xương cao hơn. Nguyên nhân là do những người này có khối lượng xương tổng thể ít hơn. Điều này cũng đúng với nam giới.

Mật độ xương hiện tại

Khi đến tuổi mãn kinh, mật độ xương càng lớn thì khả năng bị bệnh loãng xương càng thấp.

Cứ tưởng tượng khối lượng xương giống như khoản tiền tiết kiệm. Khối lượng xương trước khi mãn kinh càng lớn thì khi diễn ra sự thoái hóa, cấu trúc xương sẽ càng lâu bị suy yếu hơn.

Đó là lý do tại sao nên cố gắng tăng cường mật độ xương và bảo vệ xương chắc khỏe trong những năm còn trẻ.

Tiền sử gia đình

Nếu cha mẹ hoặc ông bà bị loãng xương thì bạn có thể sẽ có nguy cơ loãng xương cao hơn bình thường.

Giới tính

Phụ nữ có nguy cơ bị loãng xương cao gấp 4 lần so với nam giới. Lý do là bởi phụ nữ có khung xương nhỏ hơn và cân nặng thấp hơn so với nam giới. Mật độ xương của phụ nữ cũng thấp hơn. Bên cạnh đó, nồng độ estrogen - một loại hormone có vai trò bảo vệ xương ở phụ nữ - giảm mạnh khi đến tuổi mãn kinh và dẫn đến giảm mật độ xương. Sau tuổi 50 là giai đoạn mà phụ nữ có nguy cơ mắc các bệnh về xương khớp cao nhất.

Chủng tộc

Trong số những chủng tộc trên toàn thế giới, người da trắng có nguy cơ gãy xương do loãng xương cao nhất.

Phương pháp điều trị

Có nhiều phương pháp điều trị khác nhau có thể ngăn chặn sự tiến triển của bệnh loãng xương. Dưới đây là một số bước bạn có thể thực hiện để ngăn ngừa thoái hóa xương:

Uống bổ sung canxi và vitamin D

Canxi là chất có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành cấu trúc xương và giữ cho xương luôn chắc khỏe khi về già. Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (National Institutes of Health - NIH), khuyến nghị những người trong độ tuổi từ 19 - 50 nên bổ sung 1.000mg canxi mỗi ngày.

Phụ nữ trên 50 tuổi và nam giới trên 70 tuổi nên bổ sung ít nhất 1.200mg canxi mỗi ngày.

Có thể bổ sung canxi bằng các loại thực phẩm trong chế độ ăn hàng ngày như sữa và các sản phẩm từ sữa, các loại rau lá xanh đậm (như rau dền, rau ngót, bông cải xanh,…), các loại thủy hải sản,…. Nếu như không đủ thì có thể dùng thêm viên uống bổ sung canxi. Cả canxi cacbonat và canxi citrate đều là các dạng canxi tốt cho cơ thể.

Vitamin D cũng là một chất rất cần thiết cho một cấu trúc xương chắc khỏe vì cơ thể chúng ta không thể hấp thụ canxi một cách hiệu quả nếu không có vitamin D. Các loại cá béo như cá hồi hoặc cá thu, sữa và các sản phẩm từ sữa, gan, lòng đỏ trứng là những nguồn thực phẩm chứa nhiều vitamin D. Ngoài ra, nên chọn mua những sản phẩm có bổ sung vitamin D (vitamin D fortified) như ngũ cốc, sữa,…

Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời là cách tự nhiên mà cơ thể tạo ra vitamin D. Tuy nhiên, thời gian cần tiếp xúc với nắng để sản sinh vitamin D sẽ thay đổi tùy theo từng thời điểm trong ngày, môi trường, nơi sống và sắc tố tự nhiên của da.

Với những người lo lắng về nguy cơ ung thư da khi đi ngoài nắng hoặc không thể bổ sung đủ vitamin D từ chế độ ăn hàng ngày thì có thể dùng viên uống bổ sung.

Theo NIH, những người từ 19 đến 70 tuổi nên bổ sung ít nhất 600IU (đơn vị quốc tế) vitamin D mỗi ngày còn lượng vitamin D cần bổ sung hàng ngày ở những người trên 70 tuổi là 800IU.

Dùng thuốc đường uống và thuốc tiêm

Có thể ngăn ngừa loãng xương bằng cách sử dụng nhóm thuốc bisphosphonate. Những loại thuốc này đã được chứng minh là giúp làm chậm quá trình mất xương, tăng mật độ xương và giảm nguy cơ gãy xương.

Một nghiên cứu vào năm 2017 đã chỉ ra rằng bisphosphonates có thể làm giảm đến 60% nguy cơ gãy xương do loãng xương.

Kháng thể đơn dòng (monoclonal antibody) cũng có thể được sử dụng để ngăn ngừa loãng xương. Một số loại thuốc trong nhóm này gồm có denosumab và romosozumab (Evenity).

Chất điều biến thụ thể estrogen có chọn lọc (selective estrogen receptor modulator – SERM) là một nhóm thuốc có đặc tính giống như estrogen. Đôi khi nhóm thuốc này được sử dụng để phòng ngừa và điều trị loãng xương.

Một nghiên cứu vào năm 2016 đã chỉ ra rằng SERM có thể làm giảm đến 42% nguy cơ gãy xương cột sống.

Tập thể dục đều đặn

Tập thể dục có thể đem lại hiệu quả xây dựng và duy trì cấu trúc xương tương đương với các loại thuốc. Thói quen tập luyện sẽ giúp cho xương chắc khỏe hơn, ngăn ngừa mất xương và còn tăng tốc độ phục hồi khi bị gãy xương. Nên chọn những bài tập “chịu sức nặng” (weight-bearing) như đi bộ, chạy bộ, leo bậc thang, khiêu vũ và thể dục nhịp điệu. Một nghiên cứu năm 2017 đã chỉ ra rằng bơi lội và các bài tập dưới nước khác cũng mang lại lợi ích cho sức khỏe của xương nhưng không được cao như các bài tập chịu sức nặng.

Liệu pháp hormone thay thế

Liệu pháp hormone thay thế (HRT) có thể giúp ngăn ngừa loãng xương do mức estrogen giảm trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Tuy nhiên, các chuyên gia khuyến nghị chỉ nên sử dụng liệu pháp hormone thay thế sau khi đã thử hết các phương pháp khác mà không có hiệu quả.

Liệu pháp hormone thay thế còn có thể điều trị các triệu chứng tiền mãn kinh khác, gồm có bốc hỏa, đổ mồ hôi về đêm, khô âm đạo và thay đổi tâm trạng. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể điều trị bằng liệu pháp này. Liệu pháp hormone không phải lựa chọn phù hợp với những người có tiền sử cá nhân hoặc có nguy cơ cao mắc phài một trong những vấn đề dưới đây:

• Nhồi máu cơ tim
• Đột quỵ
• Huyết khối
• Ung thư vú

Ngoài ra, liệu pháp hormone còn có một số chống chỉ định khác. Nên nói chuyện với bác sĩ để được tư vấn cụ thể về phương pháp điều trị này.