Cổ chân là gì? Giải phẫu cấu trúc, chức năng trong cơ thể con người

Cổ chân có chức năng giúp thực hiện các chuyển động gập duỗi và xoay của bàn chân. Cấu tạo cổ chân khá phức tạp, bao gồm các nhóm xương, dây chằng, thần kinh và mạch máu…Những bệnh lý liên quan đến cổ chân thường là do tổn thương  các thành  phần này gây ra.

Cổ chân là gì?

Cổ chân là một trong những bộ phận quan trọng nhất, chịu tải trọng của cơ thể và chịu trách nhiệm thực hiện các chuyển động xoay tròn, gập duỗi, giúp con người có thể vận động hằng ngày, chơi thể thao….

Cổ chân là một khớp hoạt dịch bản lề, nằm giữa đầu xa của xương chày, xương mác và phần trên của xương sên. 3 loại xương này là cấu phần chính của khớp cổ chân,. Thành phần chính của khớp cổ chân là ròng rọc khớp và thân xương sên, cùng với mắt cá trong của xương chày và mắt cá ngoài của xương mác,  nối với nhau chặt chẽ bằng liên kết dây chằng, tạo thành cổ chân. (1)

Bao quanh cũng có các nhóm cơ, gân, bó mạch thần kinh để ổn định cấu trúc và hỗ trợ cổ chân tạo thành chuyển động hoàn chỉnh.

Cổ chân thuộc chi dưới của cơ thể với chức năng chịu trọng lượng, giữ thăng bằng và thực hiện các chuyển động từ đơn giản đến phức tạp của cơ thể như đi lại, chạy, bật nhảy chơi các môn thể thao… Vì vậy, cổ chân có nguy cơ cao bị chấn thương.

Ngoài ra, nhiều bệnh lý nội khoa ở cổ chân như hội chứng ống cổ chân, viêm khớp cổ chân, thoái hóa… xảy ra do sự tích tụ của các tổn thương nhỏ, không triệu chứng diễn ra trong thời gian dài.

Cổ chân có cấu tạo phức tạp, thực hiện các vận động đa trục

Giải phẫu cấu tạo cổ chân

1. Xương cổ chân

Xương cổ chân có 3 xương chính là xương chày, xương mác và xương sên. Trong đó:

• Xương chày là xương dài thứ 2 trên cơ thể sau xương đùi. Tại vị trí cổ chân, phần cuối xương chày nối với một đoạn xương nhỏ của xương mác để tạo thành cổ chân.  Xương chày có chức năng chính là nâng đỡ trọng lượng cơ thể, ổn định cổ chân, làm điểm bám của gân cơ.
• Xương mác không cứng chắc bằng các loại xương khác như xương chày hay xương đùi,  góp phần nâng đỡ trọng lượng cơ thể , giúp ổn định khớp cổ chân, và là điểm bám của các gân cơ. Xương mác  nối với xương chày để tạo thành phần trên của cổ chân. Vì xương mác không có tính chắc khỏe như những loại xương khác nên tỷ lệ gãy xương mác do chấn thương cũng cao hơn.
• Xương sên trong cấu tạo cổ chân là đoạn xương, nằm ở mắt cá chân hướng về phía sau bàn chân. Xương sên có kích thước khá nhỏ, trung bình xương sên ở người trưởng thành chỉ dài khoảng 5 cm, được chia thành 3 đoạn đầu, thân và cổ. Trong đó, thân của xương sên, có hình dạng vòm hơi cong, là nơi liên kết với xương chày và xương mác để tạo thành cổ chân.

2. Khớp cổ chân

Khớp cổ chân là điểm mà xương chày, xương mác và xương sên tiếp xúc với nhau. Khớp cổ chân có 2 cấu phần chính là khớp ròng rọc và thân xương sên, đóng vai trò hoàn thiện chuyển động của xương. Nói cách khác, nếu không có khớp cổ chân, những chuyển động của bộ 3 xương chày, xương mác và xương sên sẽ không thể thực hiện được. Cùng với sự bổ trợ của hệ thống gân, sụn, cơ, dây chằng… cổ chân có thể tạo ra các chuyển động nhịp nhàng.

2. Cơ cổ chân

Cơ là một phần quan trọng trong cấu tạo cơ thể con người. Cơ cổ chân đảm nhiệm chức năng chính là truyền lực giúp cơ xương chuyển động, kiểm soát sự uốn cong, gập duỗi của cổ chân. Ngoài ra còn có 2 chức năng khác là sinh nhiệt và tuần hoàn máu.

Khi hệ thần kinh trung ương nhận được tín hiệu cơ thể muốn chuyển động (như đi lại) sẽ truyền thông tin đến phần cơ chịu trách nhiệm là cơ cổ chân. Lúc này, cơ cổ chân bắt đầu co bóp và tạo lực truyền đến xương cổ chân và tạo ra chuyển động đi lại.

3. Dây thần kinh cổ chân

Các dây thần kinh quanh cổ chân bao gồm: dây thần kinh chày, dây thần kinh mác nông và dây thần kinh mác sâu. Dây thần kinh chày trải dài từ cẳng chân xuống đến bàn chân. Hai dây thần kinh còn lại, giúp thực hiện việc co duỗi cổ chân, ngón chân, bàn chân (dây thần kinh mác sâu) và lật, gập  lưng bàn chân (dây thần kinh mác nông).

4. Dây chằng cổ chân

Dây chằng cổ chân có cấu phần chính là các dải collagen có nhiệm vụ liên kết các xương ở bộ phận này với nhau. Sự liên kết của dây chằng giúp cấu trúc xương cổ chân, các khớp được ổn định, hỗ trợ vận động trơn tru diễn ra trên bề mặt khớp và hạn chế được tình trạng trật khớp.

Dây chằng cổ chân bao gồm các nhóm chính:

• Dây chằng ngoài: Dây chằng mác sên, dây chằng mác gót,..
• Dây chằng trong: Các dây chằng delta
• Dây chằng Syndemostic: dây chằng mác trước, mác sau, màng liên cốt

Các tổn thương dây chằng cổ chân gây ảnh hưởng đến phạm vi chuyển động của cổ chân

5. Gân cổ chân

Gân cổ chân là phương tiện thực hiện việc truyền lực tạo ra từ cơ cổ chân đến nhóm xương cổ chân. Gân có tính chất cứng hơn cơ vì vậy có khả năng chịu được sức ép lớn hơn nhưng không ảnh hưởng đến hình dạng ban đầu.

Những tổn thương gân cổ chân thường gặp như: bong gân, căng cơ, viêm điểm bám gân cổ chân… đặc hiệu bởi triệu chứng đau nhức, hạn chế tầm vận động ngay lập tức.

6. Mạch máu

Mạch máu cổ chân có chức năng lưu truyền máu đến và nuôi dưỡng các cấu phần có trong cổ chân. 3 động mạch chính vùng  cổ chân bao gồm: động mạch chày trước, động mạch chày sau và động mạch mác.

Bất cứ những tổn thương nào, đến từ nguyên nhân bệnh lý hay chấn thương đột ngột cũng sẽ ảnh hưởng đến mạch máu cổ chân. Gây ra sự suy giảm chức năng, hạn chế vận động của người bệnh.

Chức năng của cổ chân

Tương tự như các cơ quan thuộc chi dưới khác, cổ chân là nơi chịu tải trọng của cơ thể, tạo ra sự cân bằng khi bàn chân đứng trên mặt đất. Dựa trên giải phẫu học của cổ chân, chức năng của cổ chân cũng tạo ra các chuyển động đa trục, cho phép con người thực hiện nhiều kiểu dáng đi lại, tư thế đứng. (2)

Những chuyển động được thực hiện bởi chức năng cổ chân là:

• Chuyển động gập lòng bàn chân
• Chuyển động gập lưng bàn chân
• Các chuyển động xoay cổ chân

Cổ chân là nơi tiếp xúc đầu tiên với mặt đất, vì thế sức khỏe của cổ chân ảnh hưởng lớn đến kết quả của chuyển động. Một cổ chân khỏe mạnh, có thể thực hiện trọn vẹn chức năng sẽ tạo ra một chuyển động chắc chắn, trơn tru và rủi ro chấn thương trong vận động là rất hạn chế.

Do chức năng và cấu tạo, cổ chân là một trong các bộ phận dễ gặp chấn thương

Các bệnh lý thường gặp ở cổ chân

Một số những bệnh lý và chấn thương thường gặp ở cổ chân là: (3)

1. Hội chứng ống cổ chân

Hội chứng ống cổ chân được nhận biết thông qua các triệu chứng phổ biến như tê bì, ngứa ran cổ chân, cơn đau như kim châm hoặc điện giật… Bệnh là hậu quả của các dây thần kinh cổ chân bị chèn ép, lâu ngày dẫn đến rối loạn hệ thần kinh tại vùng cổ chân. Người bệnh hội chứng ống cổ chân sẽ bị suy giảm chức năng cổ chân, gây khó khăn trong đi lại và vận động hằng ngày. Nếu bệnh không điều trị kịp thời, người bệnh sẽ phải đối mặt với nguy cơ bị tổn thương dây thần kinh cổ chân vĩnh viễn.

Những đối tượng có khả năng cao bị hội chứng ống cổ chân bao gồm:

• Người bị hội chứng bàn chân bẹt nghiêm trọng
• Người bị giãn tĩnh mạch chân thường xuyên
• Người làm các công việc phải đi lại nhiều, tạo áp lực liên tục đến cổ chân và bàn chân
• Người có dị tật ở chân
• Người thừa cân béo phì…

2. Viêm khớp cổ chân

Viêm khớp cổ chân là tình trạng khớp cổ chân bị tổn thương từ đó gây ra các cảm giác sưng đau nóng đỏ quanh vị trí  cổ chân. Viêm khớp có nhiều mức độ. Ở mức độ nhẹ, người bệnh hầu như không bị ảnh hưởng quá nhiều đến sinh hoạt hằng ngày nhưng cũng có trường hợp gây đau đớn dữ dội, người bệnh khó khăn khi đi lại. Điển hình nhất là tình trạng viêm khớp cổ chân do các chấn thương đột ngột.

Viêm khớp cổ chân ngoài cơn đau và sưng tại cổ chân, người bệnh cũng có thể đồng thời có thêm các triệu chứng như: cứng khớp vào buổi sáng hoặc sau khi bất động khớp lâu, giảm biên độ chuyển động của cổ chân, khớp cổ chân bị lỏng, khó giữ thăng bằng khi đứng, đi lại…

3. Viêm gân cổ – bàn chân

Viêm gân cổ – bàn chân thường xảy ra nhiều hơn ở những vận động viên hoặc người lao động tay chân… Những công việc gây sức ép nặng đến cổ chân và lặp lại trong thời gian dài là nguyên nhân thường gặp dẫn đến viêm gân cổ chân.

Ngoài ra, tuổi tác cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc viêm cổ chân. Với người lớn tuổi đã bước vào giai đoạn lão hóa tự nhiên, độ linh hoạt của gân cổ chân sẽ bị giảm xuống, từ đó khiến sức khỏe cổ chân cũng yếu hơn và dễ mắc bệnh hơn.

Dù vậy, viêm gân cổ chân không phải là bệnh lý nguy hiểm, phần lớn người bệnh có thể tự điều trị bảo tồn tại nhà bằng những cách thông dụng như: chườm đá, uống thuốc giảm đau, xoa bóp và tập vật lý trị liệu.

Tuy nhiên, người bệnh cần cẩn thận khi tình trạng viêm diễn ra nhiều lần trong thời gian ngắn, hoặc dễ bị đau viêm cổ chân. Đây có thể là dấu hiệu ban đầu cảnh báo các bệnh lý khác về gân cổ chân nguy hiểm hơn như thoái hóa gân hoặc sự hình thành bất thường của các mạch máu mới.

4. Thoái hóa khớp cổ chân

Thoái hóa khớp cổ chân là tình trạng sụn khớp bị bào mòn, khiến sự tiếp xúc của nhóm xương cổ chân bị tăng độ ma sát, gây cứng, đau khớp nếu tình trạng thoái hóa nặng. Sự bào mòn của sụn khớp thông thường là do tuổi tác, nhưng đôi khi cũng có thể là ảnh hưởng từ những bệnh lý xương khớp khác.

Lớp sụn khớp mỏng, đồng nghĩa chuyển động của xương cổ chân không được trơn tru và nhịp nhàng. Sự va chạm trực tiếp giữa 2 đầu xương sẽ tạo ra các phản ứng viêm với biểu hiện sưng nóng đỏ đau.

Với những trường hợp thoái hóa khớp cổ chân nặng, người bệnh cũng tăng khả năng mắc các bệnh liên quan đến xương, dây chằng, các gân xung quanh cổ chân.

Tuổi tác là yếu tố nguy cơ phổ biến nhất của bệnh thoái hóa khớp cổ chân

Cách giữ cổ chân luôn khỏe mạnh

Để giữ cổ chân được duy trì tình trạng sức khỏe ổn định, giảm thiểu tối đa khả năng mắc bệnh về cổ chân, bạn cần làm tốt 2 điều: (4)

• Chơi các môn thể thao đúng kỹ thuật
• Xây một thói quen sống lành mạnh, tích cực

Các bệnh lý cổ chân thường gặp nhất là viêm gân, hội chứng ống cổ chân hoặc chấn thương. Những bệnh này thường đến từ việc cổ chân chịu sức ép lớn trong thời gian dài hoặc tai nạn trong thể thao hay lao động.

Việc nắm vững kỹ thuật của từng môn thể thao và khởi động đầy đủ trước khi thực hiện sẽ giúp hạn chế được thấp nhất rủi ro gặp chấn thương. Đồng thời hạn chế các áp lực đè lên cổ chân. Tương tự với người lao động tay chân, việc thực hiện khuân vác an toàn, đúng tư thế cũng sẽ hạn chế được rủi ro tai nạn lao động.

Khi gặp bất cứ vấn đề gì về cổ chân, cần lập tức bất động cổ chân, nghỉ ngơi và chườm đá nhằm giảm triệu chứng. Sau đó, đến gặp bác sĩ để được can thiệp y tế nếu tình trạng đau nhức, cứng khớp cổ chân kéo dài hơn 3 ngày và không có dấu hiệu suy giảm.

Trung tâm Chấn thương chỉnh hình và khoa Cơ xương khớp – Hệ thống BVĐK Tâm Anh, là nơi quy tụ đội ngũ chuyên gia đầu ngành, bác sĩ Cơ xương khớp giàu kinh nghiệm, tận tâm, nhiệt tình như: TTND.GS.TS.BS Nguyễn Việt Tiến; PGS.TS.BS Đặng Hồng Hoa; PGS.TS.BS Vũ Thị Thanh Thủy, TS.BS Chế Đình Nghĩa, ThS.BS.CKII Trần Anh Vũ; ThS.BS.CKI Mai Hoàng Dương; ThS.BS.CKI Lê Đình Khoa, ThS.BS Nguyễn Quang Tôn Quyền; TS.BS.CKII Vũ Hữu Dũng, TS.BS Văn Đức Minh Lý, ThS.BS.CKII Nguyễn Ngọc Tiệp, ThS.BS ThS.BS.CKI Đặng Khoa Học, ThS.BS Trần Thị Hoài Thanh, BS.CKI Kim Thành Tri, BS.CKI Lê Thanh Vương, ThS.BS.CKI Đinh Phạm Thúy Vân, ThS.BS.CKI Ngô Tuấn Anh … Đây cũng là một trong những đơn vị tiên phong trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh cơ xương khớp với kỹ thuật hiện đại theo phác đồ cập nhật quốc tế.

Bệnh viện còn được trang bị hệ thống máy móc, trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại như: máy chụp CT 768 lát cắt Somatom Drive, máy cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix, robot Artis Pheno, máy đo mật độ xương, máy siêu âm, hệ thống kính vi phẫu thuật Opmi Vario 700 Zeiss, bàn mổ Meera-Maquet, máy đo bàn chân bẹt và in 3D lót đế giày chuyên dụng, Robot lượng giá sức mạnh Dây chằng khớp gối… để có thể phát hiện sớm các tổn thương và điều trị hiệu quả các bệnh lý về cơ xương khớp…

BVĐK Tâm Anh còn sở hữu hệ thống phòng khám khang trang, khu nội trú cao cấp; khu vực phục hồi chức năng hiện đại; quy trình chăm sóc hậu phẫu toàn diện giúp bệnh nhân nhanh chóng hồi phục và ổn định sức khỏe sau phẫu thuật.

Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Như đã đề cập ở trên, cổ chân là một bộ phận có cấu tạo phức tạp, giúp nâng đỡ cơ thể, tạo thăng bằng và thực hiện các chuyển động đa trục. Do chức năng và cấu tạo khiến cho cổ chân là một trong những bộ phận dễ bị chấn thương nhất.  Đảm bảo đúng tư thế và duy trì lối sống tích cực, bạn có thể hạn chế được rủi ro bị mắc các bệnh lý về cổ chân.